Basit anlamda bir ölçme aracı, bir alanla ilişkilendirildiğinde o alanla ilişkili bir değişkeni ölçmek üzere geliştirilen bir araçtır (Cohen ve Swerdlik, 2013).  Test sözcüğü birden fazla anlama gelmektedir. Hem bir ölçme aracını, hem ölçme işlemini hem de istatistiksel analiz yöntemini temsil etmektedir (Erkuş, 2010, s. 73). Literatürde tipik davranışların (tutum, algı vb.) ölçülmesinde kullanılan araçlara ‘test’ adı verildiği gözlemlense de bu doğru bir yaklaşım değildir. Ayrıca birden fazla boyuta sahip olup toplam puan elde edilemeyen ölçme araçlarına da test ve ölçek adı verilmemelidir (Erkuş, 2010, s. 73). Bu gibi durumlarda envanter ismini kullanmak tercih edilmelidir. Bir ölçme aracı olarak anket ise bir bireyin birden fazla ve farklı özelliklerine dair bilgileri toplayabilen bir yapıdadır. Anketlerden elde edilen puanların toplanabilirliği yoktur ve toplam puan bir yargı ifade etmez. Bu sebepten “anketin güvenirliği ve geçerliği” ifadelerinden kaçınılmalıdır (Erkuş, 2010, s. 74).

Ölçek (scale) ise bireylerin tutumlarını sayısallaştırmak amacıyla oluşturulmuş ölçme aracıdır (Özdamar, 2016, s. 28).

 

Literatürde tutum ölçekleri 5 ana başlık altında toplanmaktadır:

  1. Bogardus Toplumsal Uzaklık Ölçeği
  2. Thurstone Eşit aralıklar Ölçeği
  3. Guttman Ölçeği
  4. Osgood Ölçeği
  5. Likert Toplamsal Ölçeği: Likert ölçeği belirli bir kavrama dair bireylerin yargı, tutum ve eğilimlerini katılma derecelerine göre ortaya koymayı amaçlamaktadır (Özdamar, 2016, s. 33). Bu ölçek türünde her bir fenomen birden fazla boyut içerebilir ve boyutların toplam puanları hesaplanabilmektedir (Özdamar, 2016, s. 33). Tutumların, inançların ve düşüncelerin ölçülmesinde kullanılan araçlarda genellikle Likert tipi seçenekler kullanılır (DeVellis, 2017, s. 93). Eşit aralıklara ve hiyerarşik yapıya sahip olan cevap seçenekleri aşağıdaki biçimde örneklendirilebilir.

Erkuş (2012, s. 25) kitabında ölçek geliştirmenin gerekliliklerinden ve koşullarından bahsetmiştir. Araştırmanın başında aşağıdaki sorulara cevap verilmesi büyük önem taşımaktadır.

  1. Hangi amaçla ölçek geliştirmeye karar verdiniz?
    1. Yeni bir ölçeğe gerek var mı?: geliştirmek istediğiniz ölçeğin alana katkısının tartışılması gerekmektedir.
    2. Ölçek neyi ölçmek için tasarlanmış? Ölçülmek istenen kavramın tanımı nasıl yapılır ve literatürdeki sınırları nasıl belirlenmiştir. Kavramsal çerçeve detaylandırılarak aktarılmalıdır.
    3. Bu ölçeğin hedef kitlesi kimler? Ölçme aracının uygulanacağı grubun kültürü, zamanı, yaş aralığı gibi özellikleri tespit edilmelidir. 
    4. Ölçek bireylere nasıl uygulanacak? Hazırlanan ölçek nerede, ne zaman hangi koşullar altında hedef kitleye ulaştırılacak ifade edilmelidir.
    5. Uygulama süresi önemli mi? Ölçme aracının hedef kitlesinin özelliklerine bağlı olarak uygulama süresi önem arz edebilir. Örneğin, ilköğretim öğrencilerine 30 dakikalık kalem-kağıt ölçeği vermek ve onlardan geçerli sonuçlar beklemek doğru olmayabilir.
  2. Ölçülecek kavram nedir ve nasıl tanımlanır?
    1. Araştırmacı ölçmek istediği kavram hakkında geniş bilgiye sahip olmalıdır (Erkuş, 2012, s. 28).
    2. “ ‘iyi’ bir kavramsal tanım, sadece o kavramın içerdiği ortak özellikleri kapsayan değil, aynı zamanda, kendine en yakın kavramlarla farklılıklarını (ayırt edici özelliklerini) da ortaya koyan bir tanımdır” (Erkuş, 2012, s. 29).
    3. Kavramla ilgili tüm kuramlar gözden geçirilmelidir (Erkuş, 2012, s. 29).
    4. Ölçülecek olan kavramın tanımı yapılırken nedir sorusunun cevabının yanında ne değildir sorusunun cevabını da verilmesi gerekir.
    5. Kavram bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olarak mı yapısallaşmıştır.
    6. Kavramsal olarak tanımlanmış olan değişkenin gözlenebilir karşılıkları belirlenmelidir (Erkuş, 2012, s. 33).
  • Visit H5P.org to check out more cool content.